⚜?⚜ اصول طراحی پرسشنامه
❌❌❌شرایط پرسشنامه
سرعت پاسخ‌گویی را با فراهم‌آوردن اطلاعات و دستورالعمل‌های واضح بهصورت زیر افزایش دهید:
✔مشخص کنید شما چه کسی هستید: سعی کنید در چند خط هدف پرسشنامه را برای پاسخ‌گویان بیان کنید.
✔ دستورالعمل واضحی برای چگونگی پاسخ‌گویی به پرسش‌ها فراهم آورید؛ مثلاً آیا یک یا چند پاسخ مورد انتظار شماست؟ آیا پاسخ‌ها باید رتبه‌بندی شده باشند؟ در این صورت آیا «۱»، بالاترین امتیاز است یا پایین‌ترین؟
✔بسته به نوع پرسشنامه (کتبی و ایمیلی و موبایلی) از پرسش‌های متناسب استفاده کنید.
??انواع پرسش‌ها
به‌طور‌کلی می‌توان پرسش‌ها را در دو دستۀ «باز» و «بسته» قرار داد.
? پرسش بسته
به فرد کمک می‌کند تا با انتخاب یکی از گزینه‌های فراهم‌شده، سریع‌تر تصمیم بگیرد.
«آیا تاکنون تجربۀ خرید اینترنتی داشته‌اید؟» پاسخ این پرسش بله یا خیر است. بهتر است پرسش‌های طیف‌دار را با تعداد پاسخ‌های «فرد» مطرح کنید؛ چراکه پراکندگی از پاسخ‌های «میانه»، دقیق‌تر تحلیل می‌شود. باید توجه کرد که در بیان پرسش، پاسخ‌های متناسب درج شود.
مثال: «من به تبلیغات برند بانک «آ» اعتماد دارم.»
پاسخ‌های متناسب:
۱) کاملاً مخالفم ۲) تاحدودی مخالفم ۳) مخالفم ۴) نه موافقم نه مخالف ۵) تا حدودی موافقم ۶) موافقم ۷) کاملاً موافقم
می‌توان گزینه‌های ۲ و ۵ را حذف کرد.
مثال: «تا چه حد تبلیغات برند بانک «آ» را قابل اعتماد ارزیابی می‌کنید؟»
پاسخ‌های متناسب: ۱) خیلی کم ۲) کم ۳) متوسط ۴) زیاد ۵) خیلی زیاد
⚠⚠بهتر است از درج پرسش‌ها و عبارات منفی خودداری شود؛ زیرا پراکندگی پاسخ‌ها را در افرادِ با دیدگاه همگن افزایش می‌دهد و درپی آن دقت پاسخ‌ها کاهش خواهد یافت. برای مثال، به‌جای «من از محصول «آ» خرید نمی‌کنم» بهتر است نوشته شود: «من از محصول «آ» خرید می‌کنم».
❌❌❌چارچوب‌های طراحی پرسش
⛔پرهیز از جهت‌دهی به پاسخ‌ها:
استفاده از عبارات و کلماتی که بار معنایی دارند، موجب می‌شود پاسخ‌گویان دچار پیش‌قضاوت یا خطای هاله‌ای شوند.
?? برای مثال:
«آیا فکر نمی‌کنید مصرف محصول «آ» رو به افزایش است و باید فروشگاه‌های بیشتری به توزیع این محصول اختصاص پیدا کند؟»
با طرح چنین پرسشی به پاسخ‌دهنده علامت می‌دهیم و او را زیر فشار می‌گذاریم تا بگوید «بله». می‌توان پرسش را این‌گونه طرح کرد: «به نظر شما آیا فروشگاه‌های بیشتری برای توزیع محصول «آ» نیاز است؟»
⛔پرهیز از آوردن کلمات حشو و زائد در پرسش‌های چند‌گزینه‌ای:
??برای مثال وقتی از پاسخ‌گویان دربارۀ سن آنها پرسیده می‌شود، نباید در گزینه‌ها کلمات «سن» و «سال» تکرار شود.
⛔پرهیز از به‌کارگیری قیدها:
از کلماتی مانند معمولاً، اغلب یا به‌طور منظم پرهیز کنید؛ چراکه ایدۀ هرکسی ممکن است با معمولاً، اغلب یا به‌طور منظم متفاوت باشد.
⛔پرهیز از عبارات خاص یک صنف یا عبارات مصطلح
مطمئن شوید که زبان شما برای همۀ سطوح سواد، قابل فهم است. به یاد داشته باشید که ممکن است زبان پرسشنامه، زبان دوم برخی مخاطبان باشد و به آن مسلط نباشند.
??برای مثال میوۀ گوجه‌سبز را در مناطق مختلف کشورمان با اسامی مختلف می‌شناسند.
⛔پرهیز از طراحی پرسش‌های بلی/خیر:
تا جایی که می‌توانید از طراحی پرسش‌هایی که پاسخ آنها فقط به بلی یا خیر خلاصه می‌شود، پرهیز کنید. این‌گونه پرسش‌ها نتایج مدنظرتان را به‌دست نمی‌دهند.
⛔پرهیز از آوردن پرسش‌های دوتایی در یک پرسش:
«آیا فکر می‌کنید تقاضای خوبی برای محصول «آ» وجود دارد و عرضۀ محصول «آ» در سراسر کشور مناسب است؟» در هر لحظه از زمان، فقط یک پرسش مطرح کنید.
⛔پرهیز از پرسش‌های دشوار یا ناراحت‌کننده:
برای تشویق به پاسخ‌دهی بیشتر به پرسش‌های دشوار، توضیح دهید که چرا به دانستن چنین اطلاعاتی نیاز دارید.
??برای مثال: «بسیار کمک‌کننده خواهد بود اگر شما اطلاعاتی دربارۀ ایمنی محل سکونت خودتان بدهید تا بتوانیم پاسخ‌های شما را درزمینۀ بهبود و تجهیز ایستگاه‌های آتش‌نشانی به‌کار گیریم.»
⛔پرهیز از اشتراک گزینه‌ها:
برای مثال در پاسخ به: «چند سال است که محصولات برند «آ» را مصرف می‌کنید؟» از گزینه‌های «۰تا۵،۶تا۱۰، ۱۱تا۱۵، بالای ۱۵» به‌جای گزینه‌های «۰تا۵، ۵تا۱۰، ۱۰تا۱۵» استفاده کنید.
⛔پرهیز از طرح پرسش‌های مبهم:
طرح این پرسش برای شرکتی که صاحب چندین محصول است، کمی ابهام‌آور و گیج‌کننده است: «فکر می‌کنید تا چه حد از برند شرکت «آ» راضی هستید؟» با توجه به اینکه شرکت «آ» صاحب چندین محصول متفاوت است، باید رضایت تک‌تک محصولات بهصورت جدا از هم سنجیده شود.
⛔پرهیز از کلی‌گویی:
تا می‌توانید پرسش خود را شفاف و صریح و بدون هیچ‌گونه ابهام و کژتابی بپرسید.
??مثلاً به‌جای اینکه بپرسید: «اگر در ازای دفعات و مدت‌زمان حضورتان، از سوی مراکز تجاری به‌عنوان مشتری وفادار و ویژه مزایایی دریافت کنید، ترجیح شما چیست؟» بپرسید: «در‌صورتی‌که ازطرف مراکز تجاری به‌عنوان مشتری وفادار و ویژه شناخته شوید، ترجیح می‌دهید چه امتیاز و مزایایی دریافت کنید؟»
⛔پرهیز از طرح پرسش‌هایی با بار عاطفی:
نوع دیگری از سوگیری در پرسش‌ها زمانی روی می‌دهد که با احساسات و عواطف درآمیخته شود. نمونه‌ای از پرسش‌هایی که بار عاطفی دارد، چنین است: «اگر محصول ارزان‌قیمت «آ» در بسته‌بندی تیره عرضه شود، تا چه میزان احتمال دارد که عرضۀ این محصول با بداقبالی از سوی مشتریان روبه‌رو شود؟» واژه‌های ارزان‌قیمت و بداقبالی بار عاطفی دارند؛ لذا پاسخ این‌گونه پرسش‌ها سوگیری شدیدی را به‌همراه دارد.
⛔ پرهیز از به‌کارگیری اعداد در طرح پرسش‌ها:
فرض کنید می‌خواهیم میزان رضایت افراد را بسنجیم. ممکن است این پرسش بهصورت زیر مطرح شود: «میزان رضایت شما از خدمات شرکت از ۰ تا ۱۰ چقدر است؟» بهتر است این پرسش این‌گونه مطرح شود: «میزان رضایت شما از خدمات شرکت… است.» «خیلی زیاد»، «زیاد»، «بی نظر»، «کم»، «خیلی کم».
⛔ پرهیز از طرح پرسش‌های ماتریسی:
طراحی پرسش‌ها بهصورت ماتریسی و جدولی باعث می‌شود پاسخ‌گویان با دقت کمتری به آنها پاسخ دهند.
⛔ پرهیز از طرح پرسش‌های شخصی و خصوصی:
از طرح پرسش‌های خاص مانند سن و جنسیت و تحصیلات، تا حد ممکن پرهیز کنید. درصورت ضرورت می‌توانید این پرسش‌ها را در انتهای پرسشنامه بیاورید.
? از الگوهای آمادۀ پرسشنامه در نظربازار استفاده کنید:
نظربازار این امکان را فراهم کرده است که بانکی از الگوهای پرسشنامه را در اختیار صاحبان کسب‌و‌کار قرار دهد. این الگوها که بهصورت طبقه‌بندی‌شده در پایگاه اطلاع‌رسانی نظربازار موجود است، می‌تواند به شما در طراحی هرچه بهتر پرسشنامه دربارۀ موضوعات مختلف کمک کند.
نحوه نمره گذاری سوالات پرسشنامه براساس طیف لیکرت بنابه به درخواست دوستان
??کاملا موافقم /خیلی زیاد=5
??موافقم/زیاد=4
??بی نظر/متوسط=3
??مخالف/کم=2
??کاملا مخالف/خیلی کم=1
?قابل ذکر است برای سوالات و گویه هایی که با فرضیه همسو نیستند امتیازدهی باید برعکس صورت پذیرد یعنی :
??کاملا موافقم /خیلی زیاد=1
??موافقم/زیاد=2
??بی نظر/متوسط=3
??مخالف/کم=4
??کاملا مخالف/خیلی کم=5
#روایی_محتوا #پرسشنامه :
???#روایی
✅هر ابزار اندازه‌گیری همان چیزی را اندازه بگیرد که برای سنجش آن در نظر گرفته‌شده است.
✅لازم به ذکر است که محقق یک آزمون را تأیید نمی‌کند، بلکه به تفسیر داده‌های به‌دست‌آمده از یک روش خاص می‌پردازد.
✅بدون آگاهی از اعتبار ابزار اندازه‌گیری نمی‌توان به‌دقت داده‌های حاصل از آن اطمینان داشت.
⚠⚠اساساً، روایی محتوا بدین معنی است که یک ابزار تجربی تا چه اندازه قلمرو محتوایی یک مفهوم را در برمی‌گیرد. به عبارت ساده‌تر، روایی محتوا، نوعی روایی است که معمولاً برای بررسی اجزای تشکیل‌دهنده‌ی یک ابزار اندازه‌گیریبه‌کاربرده می‌شود. اگر سؤال‌های ابزار اندازه‌گیری معرف ویژگی‌ها و مهارت‌های ویژه‌ای باشد که محقق قصد اندازه‌گیری آنها را داشته باشد، آزمون دارای روایی محتوا است
#پایایی و #روایی #پرسشنامه :
???#پایابی یا #اعتبار
پایایی و روایی هر پرسشنامه بدان معنا است که اگر همان پرسشنامه در شرایط مشابه و در زمان‌ها و مکان‌های مختلف مورد استفاده قرار گیرد، نتایج و اطلاعات مشابهی را در اختیار بگذارد. به عبارت دیگر، به کیفیت ثبات و پایداری اندازه‌گیری که همان میزان تشابه اطلاعاتی که با یک روش اندازه‌گیری به کرات به دست می‌آید، پایایی اطلاق می‌گردد.
?#روایی یا قابلیت #اطمینان پرسشنامه بدان معنا است که پرسشنامه قادر به اندازه‌گیری واقعی متغیرهای مورد بررسی باشد. به عبارتی دیگر، دقت اطلاعات مورد بررسی را قابلیت اطمینان یا روایی پرسشنامه گویند.
پرسشنامه باید از روایی و پایایی لازم برخوردار باشد تا محقق قادر باشد یافته‌های آن را مورد آزمون (آزمون‌های فرضیه) قرار دهد.
?چنانچه بخواهیم تناظری بین یک تیرانداز و هدفش با روایی و پایایی پرسشنامه برقرار کنیم، درصدد دفعاتی که تیرانداز می‌تواند به نقطه هدف بزند معادل روایی است. تعداد دفعاتی را که می‌تواند به یک نقطه مشخص بزند (هر چند این نقطه هدف نباشد) معادل پایایی است.
