مصاحبه با «خانم سیده رقیه علوی» معاون فرهنگی حوزه علمیه خواهران استان فارس . متن این گفت‌وگو به شرح ذیل است:
حضرت خدیجه(س) در استقرار و پیشرفت اسلام چه نقش و تأثیری داشت؟
اولین زنی که پیامبر(ص) را تصدیق کرد.
خدیجه، زنی نمونه در تمام مراحل زندگانی پیامبر اکرم(ص)، به ویژه در مراحل دعوت آن حضرت بود. او، همسری همراه، مهربان و دل‌سوز برای آن حضرت به شمار می‌رفت. سال‌ها پیش از بعثت، هنگامی که حضرت محمد(ص) طبق عادت هرساله برای مدتی برای عبادت به کوه حرا می‌رفت تا خود را آماده دریافت وحی نماید، حضرت خدیجه ضمن همدلی با او، پیوسته او را پشتیبانی می‌کرد. گاهی با بردن توشه غذا برای آن حضرت، در پایین کوه حرا ایشان را ملاقات می‌کرد و همچنین هنگامی که آن حضرت در غار حرا به نبوت برگزیده شد و نخستین وحی الهی را دریافت کرد، وی اولین زنی بود که آن حضرت را تصدیق کرد و همه ثروت و دارایی خویش را در راه دعوت رسول خدا (ص) ایثار کرد.
انیس و غم‌زدای پیامبر در فضای جاهلیت
او در سالهای نخست بعثت، یار و غمخوار پیامبر(ص) بود. در فضای جاهلی و غربت رسول اکرم(ص) وقتی که حتی بسیاری از بستگان رسول اکرم(ص) اورا تنها گذاشتند و حتی کمر همت به نابودی او بستند خدیجه با پیامبر بود و هرگز اورا تنها نگذاشت به گونه ای که حضرت رسول(ص)بارها می‌گفتند« این مثل خدیجه». حجم سنگین فشارهای قریش و مشرکان با این سخن پیامبر روشن می‌شود که : «ما اوذی نبی مثل ما اوذیت» هیچ پیامبری مثل من آزار ندید و خدیجه در تمام این آزارها انیس و غم‌زدای پیامبر بود.
بخشش تمام اموال در راه حفظ و ماندگاری اسلام
هنگامی که مشرکان مکه بر تحریم اقتصادی و اجتماعی بنی‌هاشم، هم‌پیمان شدند و آنان را در شعب ابی‌طالب محصور کردند و از هرگونه ارتباط آنها با قبایل دیگر ممانعت می‌ورزیدند، حضرت خدیجه با فرستادن نمایندگانی از طرف خود، سعی در متقاعدکردن ابوجهل داشت تا مانع ورود مواد غذایی به شعب ابوطالب نشود. وقتی از کار خویش نتیجه نگرفت، با کمک برادرزاده‌اش، حکیم بن حزام، برای شعب آذوقه تهیه کرد. در واقع اموال حضرت خدیجه کلید شکست این محاصره بود. حضرت خدیجه در تمام مدت دوران بعثت، به ویژه در دوران سه سال محصور شدن بنی هاشم در شعب ابی طالب، اموالش را در راه حفظ و ماندگاری اسلام انفاق کرد و در همه سختی‌ها و رنج‌ها، همراه پیامبر(ص) بود. همین همراهی و همدلی خدیجه(س) مایه آرامش پیامبر(ص) در برابر آزارهای مشرکان بود. این بانوی بزرگ بدون هیچ‌گونه چشم‌داشتی، همه اموال خویش را در راه اقامه توحید در جامعه شرک‌آلود جهان عصر بعثت، در اختیار آخرین فرستاده الهی گذاشت. رسول خدا(ص) فرمود: ما نفعنی مال قط مثل ما نفعنی مال خدیجه؛ هرگز هیچ ثروتی همانند ثروت خدیجه، به من سود نبخشید. اموال خدیجه(س) به قدری زیاد بود که ظاهرا تا هجرت رسول خدا(ص) به مدینه، توسط آن حضرت صرف تقویت اسلام شد .
گوشه‌ای از فضائل حضرت خدیجه(س) را بیان نمایید.
یکی از چهار زن برگزیده عالم
ام المومنین حضرت خدیجه سلام الله علیها یکی از معروف‌ترین و مشهورترین در عین حال مظلوم‌ترین زنان مسلمان است که فضایل ایشان بر بسیاری از بانوان مسلمان و حتی بعضا زنان تحصیل‌کرده همچنان مکتوم و مخفی مانده است. در بیان فضایل ایشان همین بس که به فرمایش رسول اکرم (ص) در زمره چهار زن برگزیده عالم در ردیف مریم(س)، آسیه و فاطمه زهرا سلام الله علیهن اجمعین معرفی شده است.
برخورداری از کمالات غیراختیاری: عقل، جمال و فصاحت
در خصوص فضایل این بزرگ بانو لازم است مقدمتا بگویم که عموما کمالات انسانها به دو بخش تقسیم می‌شود؛کمالات اختیاری و کمالات غیر اختیاری. کمال غیر اختیاری مثل فضائل ذاتی شخصیت های بزرگ؛ در مورد کمال در روایت آمده: ثلاثُ خِصالٍ مَن رُزِقَها كانَ كامِلاً: العَقلُ، و الجَمالُ، و الفَصاحةُ . [بحارالأنوار، ج 78،(ص)234] کمال، داشتن این سه ویژگی است: قدرت درک، زیبایی و قدرت سخن گفتن فصیح و زیبا. این ها طبیعی و ذاتی و سرشتی است. زیبایی یا قدرت درک به دست خود انسان نیست.
یک سلسله دیگر از کمالات اختیاری است. انسان می‌تواند کسب کند و می‌تواند کسب نکند. اختیاری و اکتسابی است، مثل عقاید درست، اخلاق نیکو، اعمال نیکو.
در مورد کمالات غیر اختیاری حضرت خدیجه، طبق بعضی از گزارش ها که نقل شده حضرت هر سه کمال را داشتند. روایت شده: کانت من احسن النساء جمالا و اکملهن عقلا و اتمهن رأیا. در فصاحت هم اشعاری از ایشان نقل شده که از فصاحت بسیار بالایی برخوردار بوده اند مخصوصا اشعار ایشان در مورد خود رسول خدا.
کمالات اختیاری:
1. اولین زن مسلمان
از کمالات اختیاری که به ایشان اختصاص دارد این است که ایشان اولین زن مسلمان هستند.
2. انفاق تمام اموال و ایثار
همچنین ایشان اولین و بزرگترین ثروتمندی بود که همه ثروت خود را در راه اسلام داد.. لقد کانت خدیجة من خیرة نساء قریش شرفاً ، واکثرهنّ مالا بخش اعظم کاروان تجاری قریش مال حضرت خدیجه بود. در روایات از رسول خدا آمده ما نَفَعَنی مالٌ قَطُّ مِثلُ نَفَعَنی مالُ خَدیجَةَ؛ هیچ مالی به اندازه مال خدیجه به من نفع نرسانده است. کمال دیگرایشان ایثار و انفاق است. داشتن مال خیلی کمال نیست اما همراه شدن مال با دانش و معرفت و مقاومت و جهاد کم است. خدیجه کبری در سخت‌ترین شرایط بین همه ارزش ها را جمع کردند. می‌دانیم طبیعت ثروت، تن آسایی و دور شدن از جهاد و مقاومت است اما حضرت خدیجه همه این متضادها را در خود جمع کرده و جمع این ویژگیهای نامتجانس از ثروت و جایگاه و موقعیت با شجاعت و بصیرت و حکمت جمع سختی است که در شخصیت ایشان است.
3. مشورت با پیامبر
نکته مهم تر که باز از فضائل اختیاری اختصاصی حضرت خدیجه است؛ ایشان تنها زنی است که پیامبر با او مشورت می‌کرد. یا اولین زنی است که پیامبر با او مشورت می‌کرد. کسی که به عقل کل مشورت می‌دهد باید خیلی قدرت فکری داشته باشد. در تذکره الخواص آمده که پیامبر در همه کارها با حضرت خدیجه مشورت می‌کرد و کانت خدیجة وزیرة صِدقٍ علی إلاسلام، و کانَ رسول الله (صلی الله علیه و آله) یسکنُ إلیها. باعث آرامش حضرت می‌شد. این ها تعابیر بزرگی است. تنها زنی است که ادامه دهنده نسل پیامبر است.
مطالعه و دقت در کمالات اختیاری حضرت خدیجه برای ما بانوان مسلمان به ویژه طلاب علوم دینی بسیارراهگشاست.چرا که کمالات ذاتی قابل الگو گیری نیست.
4. طهارت و پاکی
از کمالات اختیاری و اکتسابی ایشان یکی طهارت و پاکی آن حضرت است. در دوران جاهلیت که یافتن زنان پاک دامن بسیار سخت بود حضرت خدیجه به دلیل پاکی و خلق و خوی پسندیده به طاهره معروف گردید. و کانت تدعی فی الجاهلیّة بالطّاهرة لشدّة عفافها. این پاکدامنی حضرت است. این پاکی قابل الگو گیری است. می‌توانند زنان و مردان جهان از این خصلت اختیاری الگو بگیرند.
5. سیده نسوان
در همان عصر جاهلیت شخصیت ایشان چنان مورد تکریم خاص و عام قرار داشت که ایشان را به سیده نسوان لقب می‌دهند و با چنین عنوانی مورد مدح واقع می‌شود.
6. کریمه
نقل دیگری که نشان‌دهنده شأن و عظمت حضرت خدیجه است، آن است که ابوطالب علیه‌السلام در مجلس خواستگاری خدیجه سلام‌الله‌علیها از ایشان با صفت کریمه یاد می‌کند و می‌گوید: «انّ ابن اخینا خاطبٌ کریمتکم الموصوفة بالسّخاء و العفّة وهى فتاتکم المعروفة المذکورة فضلها الشّامخ خطبها» پسر برادر ما زن کریمه‌ای را از شما خواستگاری می‌کند. باید توجه کرد که کسب این ویژگی‌ها آسان نیست، آن هم در عصر جاهلی و دوران توحش و بربریتی که در رفتار مردان نسبت به زنان دیده می‌شود. ابوطالب خدیجه را چنین توصیف می‌کند که زنی را می‌خواهد که متصف به اخلاق کریمه است و به سخاوت مشهور است و اهل عفت، دختری که فضل و اخلاق فاضله‌اش در میان مردم مشهور است. همه این موارد نشان‌دهنده آن است که حضرت خدیجه سلام‌الله‌علیها بانوی تربیت‌شده‌ای بودند که سالهای سال بر روی خود و تهذیب نفس و عمل به اخلاق فاضله زحمت کشیده و کار کرده بود
7. برگزیدن معیارهای صحیح انتخاب همسر
مسئله ازدواج حضرت خدیجه و نحوه انتخاب همسر هم از فضائل ایشان است. ایشان در انتخاب شوهر می‌فرماید: یَابْنَ عَمّ! اِنّی قَدْ رَغِبْتُ فِیکَ لِقِرابَتِکَ مِنّی وَ شَرَفِکَ فی قَوْمِکَ وَ اَمانَتِکَ عِنْدَهُمْ وَ حُسْنِ خُلْقِکَ وَ صِدْقِ حَدِیثِکَ معیارهای ازدواج خود را این گونه بیان می‌کند: قرابت، کرامت، اخلاق و صداقت. به خاطر همین معیارهاست که آن حضرت خواستگارهای زیادی داشت ولی رسول خدا را انتخاب کرد.
لطفاً پیرامون سبک زندگی و الگوهای رفتاری حضرت خدیجه(س) توضیح بفرمایید.
یکی از عناصر فعال زمان پیامبر(ص)
آن چه در واکاوی زندگانی این بزرگ بانو جالب توجه است این است که حضرت خدیجه در عصر و زمان خود عنصری منفعل نیست. عنصری فعال است برای عبور از ظلمت به نور، از آلودگی ها به پاکی ها حضرت خدیجه از آنهایی بود که در مقابل امواج آلودگی ها ایستاد. و همه اینها از نگاه ارزشی ایشان به زندگی نشان می‌گیرد و در جزء جزء زندگی ایشان از فعالیت های اجتماعی و اقتصادی گرفته تا نوع انتخاب همسر و اداره زندگی شخصیشان موج می‌زند. خدیجه سلام الله علیها الگوی نوینی از زن و خانواده بود. خانه ای که هضم در شاخص های متعارف آن دوره نشده. خانه ای که شاخص های جدید الهی در آن بنیان نهاده می‌شود.
در واقع حضرت خدیجه سلام الله علیها با درک ارزش های واقعی در برابر فریبندگی های ظاهری دنیوی و شناخت کمالات انسانی از همه آنچه دارد و البته با تلاش و زحمت و تدبیر به دست آورده می‌گذرد هم از مال خویش و هم از موقعیت اجتماعی والایی که دارد . او برای در ک این کمال واقعی تمام قالب های جاهلی را شکست و بهایی سنگین از جمله قطع رابطه زنان حتی تا زمان تولد حضرت فاطمه(س)را به جان خرید.
صبر و استقامت بی مانند
عنصر دیگری که در سبک زندگی این بانوی بزرگ می‌تواند الگوی رفتاری مناسبی برای بانوان عصر ما باشد صبر و استقامت بی مانند ایشان است شخصیتی همچون ایشان که در ثروت فراوان بزرگ شده طبعا باید نازپرورده و کم تحمل باشد ولی بعد از ازدواج و ایمان به حضرت رسول(ص)که مبتنی بر یک نگاه ارزشی و بصیرت عمیق می‌باشد انواع فشارهااز ناحیه مشرکان مکه، سرزنشهای بستگان، محاصره اقتصادی در شعب ابی طالب و … که برخی از این فشارها در کهولت سن بر ایشان وارد شد .
انشاء اله خداوند ما را از رهروان این بانوی بزرگ قرار دهد و بتوانیم با الگو گیری از صفات برجسته ایشان به خصوص شیوه خاص همسر داری و ایثار و گذشت و ولایت پذیری و حمایت ویژه شان از رهبر زمان خویش در زمینه سازی ظهور و تشکیل تمدن نوین اسلامی و خروج از ظلمات گمراهی به سوی عالم نورانی هدایت گام برداریم .
