بسیار مشاهده میشود که در؛
⚠️ کتاب‌ها
⚠️مقالات
⚠️پایان‌نامه‌ها
⚠️رساله‌ها
و مانند اینها، ذیل تصاویر، نمودارها، نقشه‌ها، جداول و امثالهم نوشته میشود:
?مأخذ: نگارنده (یا مأخذ نگارندگان)?
در این زمینه نکاتی قابل ذکر است:
1⃣ نکته اول این که هر اثری اعم از کتاب و مقاله و رساله،"نام” نگارنده‌ای را بر خود دارد، که این نام حاکی از آن است که هر آنچه در این اثر (کتاب، مقاله یا رساله) آمده است، حاصل کار و نوشته و اثر نگارنده یا کسی است که “نام” او روی جلد اثر به عنوان مؤلف درج شده است، مگر این که مأخذ آن ذکر شده باشد.
?بنایراین اگر ذیل تصویر یا نقشه یا نمودار یا جدولی مأخذی ذکر نشده باشد یعنی: توسط نویسنده اثر تهیه شده است.
2⃣ وقتی برای موضوعی مأخذ یا منبعی ذکر میشود یا به مرجعی ارجاع میشود، معمولاً در متن “نام نویسنده"، “تاریخ نشر” و “صفحه"درج میشود.
?با استفاده از دو موضوع “نویسنده” و “تاریخ"، خواننده اثر میتواند در انتهای اثر (کتاب، رساله، مقاله و غیره) در میان فهرست منابع و مأخذ، سند ارجاع مورد نظر را بیابد؛ آن را ارزشگذاری کند؛ به آن مراجعه کند؛ شرح موضوع را ببیند؛ و احتمالاً راستی‌آزمایی کند.
? امّا وقتی نوشته میشود “مأخذ نگارنده"؛ این امکان وجود ندارد؛ و خواننده نمیداند به کجا مراجعه کند؛ و اصولاً نمیتواند به جایی مراجعه کند (درست مثل وقی که نوشته میشود: مأخذ: آرشیو نگارنده).
3⃣ بدیهی است که نگارنده در باره سایر آثار خویش نیز همچون آثار سایرین رفتار میکند.
4⃣اگر اصرار بر نوشتن مأخذ نگارنده باشد آنگاه ذیل همه صفحات و بندها (پاراگراف‌ها) و جملات نیز باید این دو کلمه نوشته شوند.
5⃣در عین حال، در برخی از موارد میتوان از واژه “نگارنده” نیز استفاده کرد. کلمه نگارنده معمولاً وقتی نوشته میشود که نقشه‌ای توسط نگارنده برای مطلبی (کتاب، مقاله یا رساله) بر اساس نوشته‌ای تهیه شده باشد. مثلاً اگر نویسنده‌ای با استفاده از سفرنامه ابن‌بطوطه نقشه‌ای برای شهر بغداد تهیه کند باید ذیل آن بنویسد: تهیه شده توسط نگارنده بر اساس ابن‌بطوطه، 1365. یا اگر با استفاده از نقشه امروز مرکز تهران و مراجعه به اسناد و آثار تاریخی و مشاهدات عینی، نقشة 100 سال قبل مرکز تهران را تهیه نماید، باید ذیل آن بنویسد: تهیه‌شده توسط نگارنده با استفاده از “نقشة تهران” و “(یک یا چند اثر قابل مراجعه)” و “مشاهدات عینی".
6⃣در واقع، همه منابع و مآخذ و مراجع باید برای مخاطب قابل دسترس باشند. به همین دلیل است که علاوه بر مورد فوق، برخی استنادات مثل “جزوه درسی” نیز قابل استناد نیست؛ مگر آن که جزوه مورد استفاده از انتشارات دانشگاهی و برای همگان قابل ابتیاع و مراجعه باشد؛ والا نوشته‌هایی که بر اساس حرفهای شفاهی در کلاس نگاشته شده‌اند به عنوان مرجع و مأخذ قابل استناد نیستند.
7⃣اگر نویسنده‌ای میخواهد به خواننده اطمینان خاطر بدهد یا زحمات خویش برای تهیّه اثر را به رخ بکشد، میتواند در ابتدای اثر بنویسد: تذکر: همه تصاویر و جداول و نمودارها و مانند اینها که مأخذی برای آنها ذکر نشده توسط نگارنده تهیه یا ترسیم شده‌اند.
8⃣علیرغم همه اینها، اگر مؤسسه ای (مثلاً یک دانشگاه) چنین رویه‌ای را مقرر فرموده است، و طبیعی است که به حرف کسی برای تغییر رویه توجّه نفرماید و از حرف خود برنگردد، خوب است که اجازه فرمایند به جای “مأخذ: نگارنده"، نوشته شود “تهیّه‌شده توسط نگارنده". تا خواننده به دنبال شناسایی “مأخذ” و مراجعه به آن نباشد.
