? چگونه کتاب معتبر را از 《مثنوی هفتاد من کاغذ》تمییز دهیم؟
روزگاری ابوالفضل بیهقی می گفت: 《 هیچ نبشته نیست که آن به یک بار خواندن نیرزد》،و البته با توجه به نگارش تاریخ خودش چنین سخنی می گفت، با این حال این سخن به معنای عام آن اگر هم در روزگار بیهقی صدق می کرد، در روزگار ما صدق نمی کند. بسیط شدن و تخصصی شدن دانش بشر از سویی، و افزوده شدن شمار کتاب ها و اهل قلم از سویی دیگر، بر عموم مردم و پژوهشگران لازم می کند که با شناخت و تمییز به سراغ کتاب ها بروند.
در ادامه می کوشیم به اختصار در باب معیارهای تمییز یک کتاب معتبر و دارای ارزش مطالعه از یک 《جزوه ی چریکی》و 《خطابه‌ی امر و نهی》و 《مثنوی هفتاد من کاغذ》صحبت کنیم.
البته لازم است یادآوری شود که این جا صرفاً در باب کتاب های حوزه علوم انسانی و اندیشه و فرهنگ صحبت می کنیم، و کتاب های حوزه های دیگر مثل هنر و علوم طبیعی بحثشان جداست.
◾️۱- بهتر است به دنبال کتابی برویم که پیش تر معرفی آن را از منتقد حرفه ای آن حوزه خوانده ایم، یا کتاب های کلاسیک که ارج آن ها آشکار و تاثیرگذاری آن ها بر دانش و فرهنگ بشر روشن است، را مطالعه کنیم.
◾️۲- باید توجه کرد که نگارنده ی کتاب، پژوهشگر و اندیشمندی جدی است یا 《اهل تفنن》تشریف دارد؟! یک نگارنده ی جدی در همان حوزه ای که تحصیل کرده، دست به قلم می یازد، دارای تحصیلات دانشگاهی معتبر است، به زبان های گوناگون تسلط دارد و منابع را از اصل آن ها می خواند، پژوهش هایش دغدغه مند است، در محافل آکادمیک عضویت فعال دارد، اهل سیاست بازی و فرقه بازی نیست و به طور کل روحیه ی علمی وی آشکار است. برای مثال جواد طباطبایی، محمد محمدی ملایری، جلال خالقی مطلق، بهمن سرکاراتی، کاوه بیات، عنایت الله رضا، محمد امین ریاحی خویی و منوچهر مرتضوی نمونه تمام عیاری از پژوهشگران و اندیشمندان جدی در حوزه مطالعات ایرانی هستند.
برعکس، جماعت اهل تفنن علاقه به کلی گویی و همه چیز نویسی دارند، عموما سیاست باز و اهل ایدئولوژی هستند، و از دانش کافی در حوزه ای که دست به تالیف برده اند، برخوردار نیستند. مسلماً مطالعه ی آثار این دست افراد جز وقت هدر دادن نیست. متاسفانه این دست افراد در کشور ما شمارشان کم نیست.
◾️۳- عنوان کتاب باید گویا و دقیق باشد، البته برخی انتشارات ها یک عنوان تجاری نیز در کنار عنوان اصلی کتاب انتخاب می کنند، ولی به هر حال کتاب هایی که از عنوان های شعاری و شاعرانه برای موضوعی جدی بهره می گیرند، چندان قابل اطمینان نیستند.
◾️۴- فهرست منابع و ماخذ کتاب باید طبق معیارهای ارجاع دهی مرتب شده باشد؛ غنای یک کتاب را از فهرست منابع و ماخذ آن می توان درنگریست؛ مسلماً یک کتاب جدی از طیف وسیعی از منابع قدیم و جدید به زبان های گوناگون بهره برده است. این در حالی است که ما شاهد هستیم کتاب هایی در کشور ما منتشر می شوند که گاه کلا فهرست منابع و ماخذ ندارند!!
◾️۵- یک کتاب معتبر روش مند است، و روش پژوهشی که برای نگارش کتاب به کار رفته است را در آغاز کتاب توضیح داده است.
◾️۶- یک کتاب معتبر بسته به این که از چه روشی برای گردآوری داده ها بهره برده، ارجاع دقیق به منابع دارد.
◾️۷- نثر کتاب باید متناسب با موضوع کتاب باشد، مسلماً یک کتاب جدی باید نثری منطقی داشته باشد و از گزاره های خبری بهره گیرد. کتابی که نثری شعارزده و شاعرانه دارد و واژگانِ دارای بار ایدئولوژیک در آن به چشم می خورد، ارزش مطالعه کردن ندارد.
همچنین نثر کتاب باید سنجیده و پخته باشد و اصول نگارش و ویرایش زبان معیار در آن رعایت شده باشد.
◾️۸- یک کتاب معتبر در حوزه علوم انسانی دارای بینش عقلانی و منطقی است، دید انتقادی به منابع و مسائل دارد، با پرسش آغاز شده، و اندیشه برانگیز است.
همچنین مصالح ملی و هویت ملی را در طرح مساله و جهت گیری کلی پژوهش مطمح نظر قرار می دهد.
◾️۹- یک کتاب معتبر توسط انتشارات معتبر منتشر می شود؛ در کشور ما انتشارات های دانشگاهی، انتشارات سخن، علمی فرهنگی، امیرکبیر، توس، هرمس، نی، مینوی خرد، ققنوس، مرکز، فرزان روز، آگه، علمی، موقوفات محمود افشار، اساطیر از جمله ی انتشارت های صاحب نام هستند.
